Osmanlı’da Feminist Bir Kadın: Ulviye Mevlan Civelek
Ulviye Mevlan Civelek; Mihri Müşfik, Halide Edip Adıvar ve daha niceleri gibi Osmanlı döneminde yaşamış kadınların gerek özel gerekse kamusal alanda varlığının gerekli olduğunu savunan kadınlardan yalnızca biridir. Yaşadığı dönem itibari ile radikal bir hayat süren Ulviye Mevlan, Osmanlı’nın ilk feminist kadın dergisinin kurucusu ve de sahibidir.
Balıkesir’de 1893 yılında, Osmanlı için işlerin pek de iyi gitmediği bir dönemde dünyaya gelir ve ailesinin onu 6 yaşında saraya vermesi ile orada büyür. Daha 13 yaşında iken kendisinden yaşça büyük bir adam olan Hulusi Bey ile evlendirilir ve onun ölmesi ile kendisine yüklü bir miras kalır. Kendisi bu durumu yaptığı zor evliliğin yegane güzel yanı olduğunu belirmiştir. Kalan mal varlığı ile 1913 yılında künyede Nuriye Ulviye ismi ile “Kadınlar Dünyası”adlı dergiyi kurmuştur. Osmanlı’da Feminizm
“Kadınlar Dünyası” öncesinde “Erkekler Dünyası”
Ulviye Mevlan’ın kurduğu bu dergiden bahsetmeden önce ona ilham kaynağı olan ikinci eşi Mevlanzade Rıfat’tan bahsetmekte fayda var. Mevlanzade Rıfat, bir erkek olarak içinde yaşadığı dönemde kadın sorunları ile ilgilenen sayılı insanlardandır. Kadın sorunlarının farkındalığı için “Erkekler Dünyası” adlı dergiyi çıkaran Mevlanzade Rıfat, Abdullah Cevdet ve Ziya Gökalp gibi dönemin aydınlarının desteğini almıştır. Kadın hakları ve kadın sorunları ile ilgili olarak erkeklere kendi sorumluluklarını hatırlatmak onun bu dergiyi çıkarma sebeplerinden biriydi. Mevlanzade Rıfat, kadının yok sayıldığını ve hem sosyal hem de kamusa alanda kadın haklarının savunulmasının oldukça önemli olduğunu düşünmekteydi. Bunun yanı sıra derginin isminin “Erkekler Dünyası” olmasından dolayı yanlış anlaşılmaması gerektiğini ve de asıl dertlerinin kadının toplumsal alanda var olmasının gerekliliğinin olduğunu belirtmektedir.
Osmanlı’nın ilk Feminist Dergisi: “Kadınlar Dünyası”
Ulviye Mevlan dergiyi çıkarma motivasyonu kadınların ilerlemesi için gereken adımları hayata geçirmektir. Mevlan, kadınların kendi ruhsal cesaretlerinin pratikte de karşılık bulaması gerektiğini savunur.
“Kadınlar Dünyası” dergisi, Osmanlı’nın ilk feminist dergisidir.Kurucusu olan Ulviye Mevlan için en önemli sorun kadınların üretici değil, tüketici olmasıdır. Ulviye Mevlan’ın asıl amacı kadınları uyandırıp bilinçlendirmek, onları daha da üretken hale getirmektir. Mevlan’a göre feminizmin esas amacı yalnızca kadınların değil, kadınlarla birlikte erkeklerin de hayatını düzenlemektir. Bu şekilde daha huzurlu bir hayat yaşayabileceklerine inanır.
“Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti”
Ulviye Mevlan tarafından kurulan “Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti” (28 Mayıs 1913) ise Meşrutiyet Döneminin en önemli kadın kuruluşlarının başında gelmekteydi ve kadının toplumsal yaşamda yer alması için çalışıyordu. Programlarında kadınlara dair düzenlemeler ilkin kadınların dış kıyafetine yeni düzenlemeler getirmek konusundaydı. Kadınlar o dönem daha sıklıkla giydikleri çarşaf ile çok zorlanıyor, çalışamamaktaydılar. Bu nedenle de çarşaf yerine daha modernize kıyafetlerin kadınlar açısından kamusal hayata adapte olmaları için gerekli olduğunu savunmuşlardır. İkinci olarak ise kadınların iş hayatında yer alabilmesi için iş yeri açma hususundaydı.
Kadınlar kendi iş yerlerini açarlarsa hem toplumsal hayata katılımda hem de ülke sanayisine yardımda bulunacaktı. Üçüncü ve son olarak ise kadınların eğitimi üzerinde durulmuş, özel okulların açılması, çeşitli konferanslar verilmesi, gazete ve kitapların yayınlanması planlanmıştır. Ulviye Mevlan, kadınların kamusal alanda da var olabilmesi adına o zamanın en önemli ve çözülmesi gereken meselelerini sıralamıştır. İyi eğitim almış, becerikli ve zeki bir kadının sahip olduğu becerilere uygun bir iş aramasının oldukça normal olduğunun, sıkıntılı olanın ise tüm sahip olduğu beceriler ile tembelce oturmasının olduğunu belirtirken feminizmin ise böyle bir tembelliği kabul etmeyeceğini savunmaktadır.
Ulviye Mevlan da yazının başında da belirtildiği gibi, tıpkı Halide Edip Adıvar, Mihri Müşfik, Nezihe Muhiddin gibi Osmanlı zamanında feminist sayılabilecek bakış açısına sahip, kadın çalışmaları konusunda öncü isimlerden yalnızca biridir.
KAYNAKÇA
Çakır,S. (2011). Osmanlı Kadın Hareketi, 3. Ed., İstanbul.
Çakır, S. (2015). ’20. yy. başlarında Osmanlı sosyal ekonomik hayatında kadın cemiyetleri ; Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan cemiyeti örneği’.