OKUL ÖNCESİ EĞİTİME DEVAM EDEN ÇOCUKLARIN TOPLUMSAL CİNSİYET ALGILARININ RESİMLERLE İNCELENMESİ
Toplumların yapısal özellikleri kültürlere göre bazı değişiklikler gösterse bile cinsiyet rollerine uygun davranışlar her toplumda toplumsallaşma süreci içerisinde verilmektedir. Toplumsal cinsiyetin inşasında özellikle her yerleşik kültürde en temel kurumlardan biri olan aile ve sosyal çevrenin rolü ise yadsınamaz. Dolayısıyla toplumsal cinsiyet eşitliğine dayalı eğitimin aile ortamında bireylerin ilk gelişim dönemlerinde başlaması gelecek nesilleri de etkileyecek, daha kalıcı ve olumlu sonuçlara neden olacaktır. Burada temel rol, aile içi etkileşimde etkin olan anne ve babaya düşer. İkincil rol ise okul öncesi eğitim kurumundadır.
Resim, çocukların duygularını yansıtmaya yarayan bir ölçme aracıdır. Resimler bunun dışında çocukların düşünüş biçimi ve sorunları çözme yöntemleri hakkında ipuçları verir. Resim yapmak, çocuk için oyun oynamak gibi zihinsel bir etkinliktir. Dolayısıyla zekâ gelişimini olumlu yönde etkilemektedir. Çocuğun az sözcük bilmesi sebebiyle yaşadıklarını ve isteklerini, hatta hayallerini tam ifade etmekte zorlanıyor olması çocuklar için resmi daha da önemli hale getirmektedir. Örneklem kapsamında yer alan çocukların aile içi yaşamlarında toplumsal cinsiyet rollerine dair bulgular elde edebilmek amacıyla çizdirilen resimlerinden bazı örnekler ve bu örneklere ilişkin yorumlar aşağıda yer almaktadır.
Örnek Çocuk Resimlerinin Bazılarının Yorumlanması- ANNE
Çocuk annesini, “soba yakıyor” halinde çizmiştir. Resimde anne evin içinde soba ve fırının yanında çizilmiştir. Anne, mutfakta yemek yapmakla ve evde kullanılan sobayı yakma ile uğraşmaktadır. Resimde, resmi çizen kız çocuğunun kardeşleri ve oyuncakları da vardır. Ayrıca resimde, evin 5 tane kapısı bulunmaktadır.
Yaş: 6, Cinsiyet: Kız, Çizilen Ebeveyn: Anne
Çocuk annesini, “Oyuncakları topluyor” şeklinde resmetmiştir. Annenin elleri açık, bir şeyler topluyor halinde yansıtılmıştır. Resmin sol üstte çizilen siyah nesne çamaşır makinesidir. Anne bir yandan oyuncakları toplarken bir yandan da çamaşırları makineye atmaktadır.
Yaş: 6, Cinsiyet: Erkek, Çizilen Ebeveyn: Anne
Çocuk annesini, “Bizi okula götürüyor” şeklinde çizmiştir. Çizilen resimde çocuğun kendisi, güneş, ev, okul ve anne figürü bulunmaktadır. Anne, ev ile okul arasında çizilmiştir. Çocuk, okulun yanında çizilmiştir. Çocuğun yüzü okula dönük şekilde çizmiştir. Annenin yüzü ise gülmektedir.
Yaş: 6, Cinsiyet: Erkek, Çizilen Ebeveyn: Anne
Çocuk annesini, “Hiçbir şey yapamıyor” şeklinde çizmiştir. Çizilen resimdeki anne figürünün sol ayağı felçlidir. Anne de felçli olduğu için hiçbir şey yapamamaktadır. Bu durumda üzgün olan çocuk resimde başka hiçbir figür çizmemiştir.
Yaş: 6, Cinsiyet: Erkek, Çizilen Ebeveyn: Anne
Çocuk annesini, “Robot gibi çalışıyor” şeklinde çizmiştir. Çizilen resimdeki anne figürünün sadece yüzü belirgin şekilde çizilmiştir. Sırtında ve ellerinde farklı figürler veya eşyalar var gibi çizilmiştir.
Yaş: 6, Cinsiyet: Erkek, Çizilen Ebeveyn: Anne
Çocuk annesini, “Araba kullansın” şeklinde çizmiştir. Çizilen resimde sadece bulut ve arabanın içinde olan anne vardır. Çocuk annesinin araba kullanmasını istemektedir.
Örnek Çocuk Resimlerinin Bazılarının Yorumlanması – BABA
Yaş: 6, Cinsiyet: Kız, Çizilen Ebeveyn: Baba
Çocuk babasını, “Kızlarına bakıyor” şeklinde çizmiştir. Resimde dikkat çeken figür, resmin solunda çizilen baba figürüdür. Çocuk babasını çift başlı çizmiştir. Babası bazen mutlu bazen de sinirli oluyor ve bu yüzden çocuk resmin sağında kendisini, elinde sinirli babası olan bir balon çizip o sinirli babanın gitmesini istiyor.
Yaş: 6, Cinsiyet: Kız, Çizilen Ebeveyn: Baba
Çocuk babasını, “Annemi bağlamış yürüyor” şeklinde çizmiştir. Çizilen resimde yer çizgisi kalın bir şekilde çizilmiştir. Baba, annesine bir ip bağlamış yürümektedir.
Yaş: 6, Cinsiyet: Erkek, Çizilen Ebeveyn: Baba
Çocuk babasını, “Yağmurda ıslanıyor” şeklinde çizmiştir. Çizilen resimde yer çizgisi, çiçek, bulut, güneş, çiçek olmasına rağmen sadece baba figüründe kırmızı yağmur yağmaktadır. Babanın üzerine yağan yağmur kızgın iken diğer yerlere yağan yağmur mavi yağmur rengindedir.
Yaş: 6, Cinsiyet: Kız, Çizilen Ebeveyn: Baba
Çocuk babasını, “Mutfakta yemek yiyor”.” şeklinde çizmiştir. Çizilen resimde mutfakta anne yemek yapmış, baba da yemek yiyor şeklindedir.
SONUÇ ve DEĞERLENDİRME
Çocuklara yaptırılan anne-baba resimlerinde baba daha çok kamusal alanda ve ev dışı yerlerde çalışırken; anne ev içinde veya çocukların okul ihtiyaçlarını karşılamak için daha çok özel alanda çalışmaktadır.
Çocuklara yaptırılan anne-baba resimlerinde ayrıca kız ve erkek çocukların anne-baba çizimlerinde cinsiyete göre farklılıklar gözlemlenmektedir. Kız çocuklar annelerinin, daha çok günlük ev işleriyle ve kendilerinin okul işleriyle ilgilendiğini çizmişlerdir. Bununla birlikte çocukların ilk sosyalleştiği yer olan aile kurumunda anne, ne yapıyorsa, çocuk diğer annelerin de onları yaptığını ve kendisinin de onu yapması gerektiğini düşünür ve “ben de anne olunca annemin yaptıklarını yapacağım” şeklinde düşünmektedir. Çünkü özdeşim yapabildikleri tek kişi anneleridir. Bu yüzden de kız çocuklarının resimlerinde anne genelde ev ve yemek işi ile ilgilenmektedir.
Erkek çocuklar ise babalarının, en çok boş zaman faaliyetlerinin resimlerini çizmişlerdir. Bununla birlikte erkek çocuk da babası ile özdeşim kurar. Böylece bütün babaların da onları yaptığını ve kendisinin de onu yapması gerektiğini düşünür ve “ben de baba olunca babamın yaptıklarını yapacağım” şeklinde düşünmektedir. Özdeşim yapabildikleri tek kişi babalarıdır. Bu yüzden de erkek çocuklarının resimlerinde baba genelde maça gider, yemek yer, televizyon izler şeklinde çizilmektedir.
Toplumsal Cinsiyet Rolleri
Ataerkil yapı içinde büyüyen çocuklar için toplum yapısı birtakım toplumsal cinsiyet rolleri tayin eder. Kadınlar daha çok ev içi alanlarda çocuk bakımı-ev işleri gibi kadınlık rollerini icra ederken; erkekler dışarıdaki alanlarda para kazanmakla erkeklik rollerini icra ederler. Ebeveynler arasındaki geleneksel iş bölümlerinin erkek çocuklarının daha eril, kız çocuklarının ise daha dişil özelliklere sahip işleri tercih etmesine sebep olabileceği belirtilmiştir. Ayrıca ek olarak ebeveynler arasında yapılan iş bölümünün çocukların toplumsal cinsiyete ilişkin tutumlarını da etkilediği sonucuna varılmıştır. Çocukların toplumsal cinsiyet algılarının oluşmasında aile faktörünün oldukça önemli olduğu görülmektedir. Aile içindeki rol dağılımı toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklerin yeniden üretildiği bir alan olarak karşımıza çıkmakla birlikte, çocuğun ailesi ve içinde bulunduğu çevre çocuğu cinsiyetine uygun davranması konusunda yönlendirmekte ve bu doğrultuda davranışlar göstermesini beklemektedir.
Resimler Ne Anlatıyor?
Çocukların resimleri, toplumsal cinsiyet kavramı açısından ataerkil toplumun geleneksel cinsiyet yargılarını çocuklara da aktardıkları belirlenmiştir. Dolayısıyla çocuklarla yaptıkları resimler hakkında konuşmak onların resimlerine değer verildiğinin göstergesidir. Böylece çocuklar resimleriyle ilgili konuşuldukça daha özgün, yaratıcı, detaylı resimler çizmek isteyeceklerdir. Ancak resim yapan çocuk yüreklendirilmeli ve teşvik edilmelidir. Böylelikle, çocuk resim yapmanın önemli olduğunu ve ciddi bir etkinlik olduğunu düşünmesine neden olacaktır.
Uzm. Çocuk Gelişimci
Elif Almiray OKUTAN