MİTOLOJİ VE ÇAĞDAŞ SANAT

Mitoloji nedir?

Yunancada masal ya da hikâye anlamlarına gelen ‘mythos’ sözcüğü ile ‘logos’ sözcüklerinin birleşiminden meydana gelir. Geçmişten günümüze kadar gelen ve insanoğlunun doğa karşısındaki yalnızlığını daha masalsı hale getirebilmek adına uydurduğu öyküler ve hayaller bütünüdür diyebiliriz. İçerisinde tanrılardan perilere, devlerden kahramanlara; toplumların inanmak üzerine yarattıkları hikâye kahramanları mitoloji dediğimiz o anlamı meydana getirir.

Eski yüzyıllarda okuduğumuz mitler dinsel inanışların başka bir versiyonu haline geldiği için tanım içine sıkıştırdığımız ‘uydurma hikayeler’ yerini ‘gerçek hikayeler’e bırakmıştır. Bu gerçeklik artık mitolojiye daha kutsal ve değerli olan anlamını da yüklemiştir. Günümüzde tarihçiler, etnografya bilimcileri bunu örnek gösterilecek bir model olarak kullanmaya başlamıştır. Bu sebeple mitoloji tek tanımı olamayacağı için birden fazla anlamıyla yorumlanabilecek bir olgu haline gelmiştir. Her milletin de bu sebeple kendine ait bir mitolojisi vardır. Kendi kültürlerini ve sanatlarını yansıttıkları hikayeleri…

Felsefe- Mitoloji Arasındaki İlişkinin Çağdaş Sanata Bakış Açısı

Dionysos, felsefenin bahsedeceğimiz Çağdaş Sanat etkisi kimliği açısından büyük önem arz eder. Nietzsche’nin “Tragedyanın Doğuşu” eserinde Yunanlıların varlığı üzerine yapmış olduğu yorum bugün hala geçerliliğini sürdürmektedir. Yalnızca tragedyada da değil, ilkçağ Yunan döneminde birbirinden ayrı iki öğe daha söz konusudur. Bu da iki ayrı tanrı ve iki ayrı karşıt görüş felsefesinden doğmaktadır. Bu iki tanrıdan biri Apollon diğeri ise Dionysos ‘tur.

Yaratıcılık, insanlardan doğaya karışmalarını ister. Bu şart ise gücün asıl simgesi olan Dionysos’u sanatın kaynağı olarak görür. Çünkü Dionysos, değişim, yenilik ve yaratıcılıktır. Aykırı sanatın ve dışavurumculuğun ta kendisidir. Kısa bir örnekle açıklamak gerekirse; yaşam da kendi içinde mantık ve duygu olarak ayrılıyorsa, sanat da kendi içerisinde duygu barındırıyorsa o duygu, Dionysos’tur. Öyleyse güzel sanatlar Apollon ise, Çağdaş Sanat Dionysos’un olduğu tanrılık mertebesidir.

Dionisien Ruh                  Mitoloji

Dünya savaşları döneminde var olan sanat daha çok acılı ve tepkili bir sanat çeşidi olmuştur. Yıkıcı ve devrimci bir ruhu vardır. Aynı zamanda yenilikçi de olduğu için, Dada’nın hiçliği ve sürrealizmin bilinç üstü ya da bilinçaltı durumu, coşkulu duygu ve sanatın içsel dökümü ortaya koyulmaya çalışılır.

Çağdaş sanatın ilgili olduğu örnekler Dionisien felsefesi açısından sanattaki avangart oluşumun belirleyiciliği niteliğinde olduğunu söyleyebiliriz. Dionysos; özgürlük, yenilik gibi halleri simgeler. Bu yüzden normal sayılan sosyal kuralların dışında kalanın, yani aykırı olanın bir parçasıdır. Tiyatro, yeni sanatın taşıdığı törensel özelliklerin ve bu coşkulu sanat kullanımının referans alındığını dile getirir. Bu referansın kaynağı Dionysos’tur.

Herman Nitsch, bu sanatla Dionysos’un arasındaki bağı ortaya koyan örnek isimlerden biridir. Onun sanatı daha çok din, ritüel, gerçeklik üzerinde gidip gelir. Bu bağlamda sanatçı kimliğinin yanında dini kimliği de vardır. Çalışmalarında Yunan mitleri ve Hristiyan mistisizmi karmaşık olarak iç içe geçer.

Dionysos nedir?

Bir Yunan Tanrısı olarak sanata pek çok kez konu olan Dionysos ve hikayeleri sanatın heykellerine kadar yansımasına sebep olmuştur. Betimlemelerden ziyade sanatın yeni bir anarşistliğini ve avangartlığını ruh ve dışa vurum olarak söz ettirmiştir. Onu diğer Yunan tanrılarından ya mit hikayelerinden ayıran en önemli farkı, düşünce ve inanç kültürü olarak sanatın içinde yer almasıdır. Dünyadaki delilik ve sıradanlığın karşısında yer alan sanatın içgüdüsel ve duygusal yanını simgeler.

Dionysos bir doğa tanrısıdır. Bitkileri, bitkilerin insanların üzerindeki etkileyiş şekillerinin bir simgesidir. Dionysos, gücün bir simgesi olarak da karşımıza çıkar. Doğadan daha çok insan ve doğa arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. İnsanı doğanın gizli sırlarına ulaştırmayı hedefler niteliktedir.

Dionysos’a göre doğanın sırlarına erişim ancak şarap ya da sarhoş olma yoluyla mümkün olur. Bu sayede tanrılığa erişilebileceği, tanrıya karışılabileceği ve tanrılaşabileceğini dile getirerek en önemli kavramın yaratıcılık ve değişimin gücünde bulunabileceğini öne çıkarır. Yani özgürlüğün hiçbir Olympos’un tanrısında bulunmayan bir halinin Dionysos’ta bulunduğunu söyleyebiliriz.

Dionysos ve Feminist Sanat

Feminist sanatın da bu dönemde ortaya çıktığı iddia edilmektedir. Feminist sanat aslında sanatın cinsiyetini belirgin hale getirmek istemektedir. Dünyadaki erkek egemenliğinin yeni bir rakibi olmak amacıyla, erkek egemenliğinin hâkim olduğu bütün konuları reddetmişlerdir. Yani sanatın tümüyle yeniden var olmaya, kadının eliyle yeni bir yapılanmaya gittiğini söyleyebiliriz. Bu adım sanat tarihinde yalnızca kadın sanatçılara yer açmak açısından değil; yeni bir çağ açmak için de önemlidir.

Dionysos, feminizm için önemli bir kavram nihayetinde gösterildiği için de sanatın ve çağdaşlığın konu olduğu alan içerisinde kendine her daim bir yer bulmuştur.

Kadına geçmişten günümüze kadar hep ikincil rol dayatılmıştır. Sosyal alanlara dahil edilmeyen, karar verme yetkisi bulunmayan, yalnızca ‘kadınlık’ yapabileceği alanlarla var olmasına izin verilen ikinci bir birey olmuştur. Bu yüzden gücün simgesi olan Dionysos miti kadın dinin baş göstergesi olması tesadüf değildir. Kadınların feminist kaynağı olarak Dionysos’un görülmesi bu yüzden yanlış olmaz.

Sonuç

Mitolojinin sanattaki etkisini açıklamaya çalışırken aslında sanattan ziyade ortaya koyulan eserlerin yeni bir mitsel dünya yarattığını söyleyebiliriz. Mit, anlamsal olarak çok çeşitli de olsa, farklı şekillerde de değerlendirilse özünde ‘yaratıcı olmakla’ ve ‘yaratıcı’ anlamlarıyla Tanrılıkla bağdaştırılır. Yani sanat aslında bir noktada mitolojinin yaratılması üzerine kuruludur. Çağdaş sanat incelenirken ‘yıkıcı’ Dionysos için kullanılan bir terim haline gelmiştir.

İnsanlık var oldukça sanat ve mitoloji ölmeyecektir. Sanatın dilinde ve biçimselliğinde değişim olmayacaktır. İnsan daima inanmaya ve yaratmaya meyilli olacaktır. Tanrıların susmadığı, sanatçıların daima konuşmaya devam edeceği bir sanat var olmaya devam edecektir.

Daha fazla içerik için YouTube ve Instagram sayfalarımızı ziyaret edebilirsiniz.

Bu yazı İnsanca Akademi editör ekibinden Dilan Deniz Emeksiz tarafından düzenlenmiştir.