Milgram Deneyi: Otoritenin İnsan Üzerindeki Etkileri

Milgram Deneyi Yale Üniversitesinde Dr. Stanley Milgram tarafından insanların otoriteye neden boyun eğdikleri, otoriteye boyun eğdikleri için suçlu bulunan insanların gerçekten suçlu olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği konularını araştırmak için yapılmıştır. Konuya farklı bir tarafından bakmak istersek Milgram Deneyi kişinin vicdanının, duygu ve düşüncelerinin kendilerinden üst bir mevkideki herhangi bir insana itaat etme sırasında ne gibi bir rol oynadığını araştırmak için yapılmıştır da diyebiliriz.

Milgram Deneyi Nasıl Başlıyor?

Denekler ilk olarak bir gazete ilanıyla bulundu ve deneklere deneyin 1 saat süreceği ve deneyi bitirip bitirmemeleri önemli olmaksızın 4.50 dolar verileceği söylendi. Denekler çok çeşitli yaşlardan ve çeşitli eğitim statülerinden insanlardı.

Deney üç kişilikti. Deney gözlemcisi, beyaz önlüklü sert bir mizaca sahip biri rolündeydi. Öğrenci rolünü oynayacak bir ‘kurban’.  Öğretmen rolünde olacağı önceden belirlenmiş kişi, deneğimiz. Deney gözlemcisi ve ‘kurban’ rolündeki kişi işbirliği yapıyorlardı fakat deneklerin olan bitenden haberi yoktu. Deneklere ‘kurban’ rolündeki oyuncumuzla beraber bir kura seçileceği ve birinden birinin öğrenci diğerinin öğretmen rolünde olacağı söylendi. Fakat önceden ayarlanan kura kağıtlarının ikisinde de öğretmen yazıyordu.

Habersiz fakat kasıtlı olarak öğretmen rolüne seçilmiş deneğe öğrenci rolündeki kişiye bazı sorular sorulacağı doğru cevap vermesi halinde diğer soruya geçileceği, yanlış cevap vermesi halinde ise başlangıç olarak 45 voltluk bir elektrik şoku uygulaması gerektiği şeklinde bir talimat verilmiştir. Gerçekte öğrenciye elektrik şoku verilmiyor yalnızca arkadan benzeri bir kayıt ses açılıyordu.

Milgram Deneyi – İTAAT-

Deneye başlanmış ve ‘öğrenci’ yanlış cevaplar verdikçe öğretmen rolündeki denekten elektrik şokunun voltajını artırması istenmiştir.  Elektrik şokunun düzeyi arttıkça öğrenci bağırmaya, durması için deneğe yalvarmaya başlar. Deneklerin neredeyse tamamı bir raddeden sonra deneyi sorgulamaya başlamış. Devam etmek istemediklerini dile getirmişler fakat sert mizaçlı deney gözlemcimiz tarafından deneye devam etmeleri yönünde talimat almışlardır. 4 durdurma isteği sonunda denek tüm talimatlara rağmen hala durmak istiyorsa deney durduruldu. Fakat bunun yaşanmadığı durumlarda denekler talimatlara ‘itaat ederek’ elektrik şokunu artırarak uygulamaya devam etmişlerdir.

Deneğin sonucuna göre her 40 denekten 26’sı deneyi sonuna kadar sürdürmüş ve neredeyse bir insanı öldürecek düzeyde (450 volt) elektrik şokunu uygulamışlardır. Diğer bir gözlenen durum ise istisnası olmadan her deneğin bir noktada durmak istemesidir. Deney devam ettiği ve ilerlediği müddetçe deneklerin neredeyse hepsi belli stres durumlarında gösterilecek tepkiler göstermişlerdir: dudak ısırma, inleme, sinirden kahkaha atma ve tırnak yeme vb.

Milgram Deneyi Uygulanmadan Önce

Milgram bu deneyi uygulamadan önce pek çok akademisyen ve öğrenciye anket uygulanmıştır, bu ankette deney sonucundan ne bekledikleri sorulmuştur. Ankette 450 voltluk şoku verip vermeyecekleri sorulmuş  ve anket sonucunda hiçbir akademisyen ve öğrencinin bu raddeye ulaşılamayacağını yalnızca birkaç sadist eğilimli katılımcının en yüksek voltaja kadar çıkmasını beklediklerini  öngördükleri söylenmiştir. Fakat Milgram deneyi bu anketin tam tersi yönde bir sonuç vermiştir.

Deney Sonuçları

Milgram deneylerinde itaat oranı beklenen oranın çok çok üzerindeydi. Öğrenci rolündeki kişinin bağırmasına, bir süre sonra boş bir şekilde sessiz kalıp duvara bakmasına ve hatta kalp hastası olduğunu söylemesine rağmen deneklerin şok vermeye devam etmesi Milgram’ın da deneyden haberdar olanların da beklediği bir sonuç değildi.

Deneklerin itaatinin sebebi olarak deney gözlemcisinin sert tavrı, beyaz önlüğü sunulur. Bilim insanlarına olan güven ve sert ve otoriter tavrın verdiği itaat duygusunun bir araya geldiği düşünülür.

Deneyin Etik Yanı

Deney katılımcılar üzerinde ciddi bir baskı ve stres oluşturması sebebiyle etik açıdan tartışılır durumdadır. Günümüzde bu tarz bir deneyin uygulanması  mümkün değildir.

Milgram deneyi farklı zamanlarda farklı şekillerde uygulanmaya devam etmiş ve benzer sonuçlara ulaşılmıştır.

Kendi fikirlerimiz ve otoritenin söyledikleri arasında kaldığımızda aklımıza gelmesi gereken bir deney…

(Yükselbaba) (Bakırcı, 2013)

Kaynakça

Bakırcı, Ç. M. (2013, ocak 31). Evrim Ağacı. Milgram Deneyi: Otoriteye Nasıl Boyun Eğiyoruz?: https://evrimagaci.org/milgram-deneyi-otoriteye-nasil-boyun-egiyoruz-954 adresinden alınmıştır

Yükselbaba, Ü. (tarih yok). MILGRAM DENEYİ: OTORİTE VE İTAATE DAİR*.