KANT’IN ELEŞTİREL FELSEFESİ ÜZERİNE
Kant Königsberg’de, saraçlık yapan bir babanın dokuz çocuğundan dördüncüsü olarak dünyaya gelmiştir. Hayatının hiçbir döneminde maddi imkanlara sahip olmamış bu büyük deha türlü olumsuzluklara rağmen kendisini yetiştirmesini bilmiş hem felsefe hem de fiziki coğrafya alanlarında iyi bir öğretmen, felsefede derin etkileri olacak olan büyük eserlerini yazmadan önce bile önemli bir yazardı. Kant’ın Felsefesi
Kant’ın Felsefesi ve Kant Felsefesinde Metafiziğin Yeri
Geleneksel felsefede metafizikçilerin dayanakları, metafizik sistem içinde temellendirilmiştir. Kant ise, metafiziğin temellerini metafiziğin dışında bir yerde, saf aklın genel yasalarında arıyor olduğundan diğer düşünürlerden sıyrılmaktadır. Kant açısından metafizik iki anlamdadır. Bunlardan birincisi doğa bilimlerini de mümkün kılan olgusal deneyimin zorunlu ön koşullarına işaret eden sentetik apriori ilkeler bütünlüğüdür. Metafizik bizim meşru bilgimizin sınırını çizmeye yönelik ön kabulleri ortaya koyar. Bu anlamı ile eleştireldir. İkinci türden metafizik ise mutlak metafiziktir. Kant’ın Felsefesi
Kant’a göre, insan aklı doğal bir yanılsama içindedir. Mutlak metafiziksel sorular bu doğal yanılsamanın zorunlu sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu yanılsamanın ürünü olan aklın idelerine karşılık hiçbir deneyim nesnesi yoktur.
Kant’ın Epistemolojik Devrimi
Epistemoloji (bilgi felsefesi) Kant ile birlikte gerçek manada ilk felsefe olmuştur. Kant’ın felsefesi kitaplarının başlığından anlaşıldığı üzere (Saf Aklın Eleştirisi, Pratik Aklın Eleştirisi, Yargı Gücünün Eleştirisi) bir eleştiri felsefesidir. Saf Aklın Eleştirisi’nde eleştirilen şey bilginin kendisidir. Kant Saf Aklın Eleştirisi’nin ‘Transendental Estetik’ bölümünde uzay ve zaman formlarını ele alır. Uzay ve zaman doğrudan duyu algımızın içerikleri değildir. Tüminsan deneyiminin önsel formlarıdır. Saf Aklın Eleştirisinin ‘Transendental Analitik’ bölümünde ise Kant anlama yetimizin sınıflandırarak ele alır. Bu kategoriler nicelik, nitelik, ilişki ve kiplik olarak sınıflandırılır. Birlik, çokluk, bütünlük (nicelik), gerçeklik, olumsuzlama, sınırlama (nitelik), töz, neden, karşılılık (ilişki), olanak, varlık, zorunluluk (kiplik) şeklindedir. Parantez içindeki kavramlar kategorilerin bağlı olduğu sınıfı gösterirler. Kant’ın Felsefesi
Ahlak Yasası ve Özgürlük
Kant’ın ahlak anlayışı Hume’dan sonra iki hususu düzeltmek ihtiyacında olmuştur. Öncelikle Hume’un etik değerlerin kaynağına ilişkin ortaya attığı şüpheyi sonlandırmak bir diğeri ise dinin artık etkin olmaması gereken bir durumda ahlakın kendi zeminini temin etmek. Kant’ın yaptığı ne erdemli insan tipini ortaya çıkarmak ne de mutluluğu kaçırmamak için sağduyuyu araç olarak görmektir. Kant’ın ahlakı bir ödev ahlakıdır; bu hem mutluluğu hem de erdemliliği yansıtır. KANT’IN FELSEFESİ
Kant’ın Ödev Ahlakı
Ödev kavramı bir eylemin yasaya saygıdan dolayı yapılmasını açıklar. Ahlak insan tarafından bencil bir biçimde kullanılır. Bu genelde olandır ama olması gereken değildir. İnsanların mutlulukları için ahlakı kullandıkları evrensellik ilkesini zedelerler. Çünkü mutluluk her zaman öznel olandır. Bir eylemin şartlı olarak yapılması ile şartsız bir şekilde yapılması Kant’ın etiğinde özsel bir öneme sahiptir. Özerklik kavramı kendi kendine yeter olmak anlamına gelir. Kant kendi kendine yeter akılsal bir biçimde anlar. KANT’IN FELSEFESİ
Aydınlanmacı Akıl ve Etik Üzerine
Kant’ın felsefe sistemi, ahlakın dine ilerlemeyi öngörmektedir. Kant’a yapılan eleştiriler genelde onun dini ahlaka indirgemesi ile alakalıdır. Bu meseleyi iyi anlamak için farklı bir açıdan değerlendirme yaparak, doğal din ile kitabi din arasındaki çatışmadan söz edilebilir. Doğal din ile kitabi din arasında yaşanan çatışmanın nedeni, ilkinin ahlakı belirleyen akla öncelik verirken, ikincisinin vahye dayanarak akla öncelik vermemesinden kaynaklanır. Özellikle Kant’ın yaşadığı Aydınlanma Dönemi’ni göz önünde bulundurursak ikinci türden dini anlayışa karşı bir eleştiri söz konusudur. KANT’IN FELSEFESİ
Sonuç
“Her zaman öyle davran ki; davranışının ilkesi evrensel kural olsun”
Kaynakça:
BAUM, M.; Kant ve Saf Aklın Eleştirisi, Cogito: Sonsuzluğun Sınırında: Immanuel Kant, Sayı 41 – 42, Yapı Kredi Yayınları, Çev: Nafer Ermiş, 2005.
KANT; Ahlak Metafiziğinin Temelllendirilmesi, Remzi Kitabevi, Çev: Nejat Bozkurt, Seçilmiş Yazılar, 1984.
KANT; Dünya Yurttaşlığı Amacına Yönelik Genel Bir Tarih Düşüncesi, Doğu Batı Yayınları, Hazırlayan. Doğan Özlem, Güçlü Ateşoğlu, 2006.
KANT; Aydınlanma Nedir, Remzi Kitabevi, Seçilmiş Yazılar, Çev. Nejat Bozkurt, 1984.
KANT; Saf Aklın Eleştirisi, İdea Yayınevi, Çev: Aziz Yardımlı, 2003.
KANT; Yargı Gücünün Eleştirisi, İdea Yayınevi, Çev: Aziz Yardımlı, 2016.