ÖZKIYIM NEDİR?

Kişinin bilinçli olarak kendine ölümcül bir zarar vererek hayatını sonlandırmasına ‘‘Özkıyım’’ denir. Kişinin bilerek kendine zarar verme davranışı ölümle sonuçlanmıyorsa buna ‘‘Özkıyım Girişimi’’ denir. Yapılan araştırmalarda özkıyımın yapılış şekilleri, psikiyatrik hastalıklarla ilişkileri ve risk yaratan faktörler üzerinde durulmaktadır. Bunların sonucunda bir psikiyatrik hasar, olgu, sendrom ya da; bir semptom olup olmadığı tam olarak bilinememektedir. Aynı zamanda özkıyım eyleminin türlerinin farklılığı ve karmaşık bir olgu olması sebebiyle; özkıyımı tanımlarken kelime anlamının dışına çıkılması oldukça güçtür. Ancak özkıyım yaygın bir olgu oluşundan ve görüldüğü yaş gruplarından dolayı oldukça önemlidir. Yine yapılan araştırmalar sonucu görüyoruz ki, özellikle ergenlik dönemini içine alan genç grup, diğer yaş gruplarına göre son yıllarda daha sık özkıyım girişimlerinde bulunmuşlardır. Yaş grubu farketmeksizin özkıyım olgusuna neden olan en önemli faktör ise kişiliktir.

ÖZKIYIM VE KİŞİLİK İLİŞKİSİ

Mizaç, bizimle birlikte doğan ve neredeyse hiç değişime uğramayan yapısal özelliklerimize denir. Karakter ise çevre ile birlikte şekillenen, sonradan öğrendiğimiz ve geliştirdiğimiz tutumlarımızdır. Kişilik ise mizaç ve karakterin birleşimi, yani kim olduğumuzdur. Kişiliğin özkıyım ile ilişkisi ise oldukça fazladır. Şizofreni, depresyon, psikoz, paranoya, borderline, antisosyal kişilik bozuklukları gibi  psikiyatrik hastalıklar, özkıyım olgusunu tetikleyen en önemli belirleyicilerdir. İstatistikler inceledindiğinde, özkıyım gerçekleştiren kişilerin %77 oranında kişilik bozukluklarına sahip bireyler oldukları görülmüştür. Ruhsal hastalıkların yanısıra, kişilerin hayatlarında yaşadıkları boşanma, cinsel istismar, maddi güçlükler, stres, madde kullanımı gibi olumsuz faktörler de özkıyıma zemin hazırlayan risk faktörleridir. Bu nedenlerin özkıyım oluşturmasının sebebi ise kişilerin bu tür psikiyatrik hastalıklarda ya da olumsuz yaşam koşullarında, özellikle dürtüselliği yüksek olan bireylerde görülmekle birlikte bir karamsarlık, bıkkınlık, tükenmişlik duyguları boy göstermektedir. Bu duygular sonucu kişiler tepkisel davranışlar sergilemekte ve kendilerine zarar verme davranışlarında bulunmaktadırlar.

ERGENLİK DÖNEMİNDE ÖZKIYIM

Ergenlik dönemi başlı başına zorlu geçebilen ve sorunların en kolay yaşanabileceği bir dönemdir. Bu yüzden bu dönemde özkıyım olgusuna rastlanması oldukça yaygınlık göstermektedir. Ergenlik çağındaki bireyler, içinde bulundukları dönemin getirileri ile birlikte karamsar, isyankar, hayattan daha az haz alan, zor mutlu olan ve huzursuz duygudurumları içindedirler. Hayattan etkilenme düzeyleri daha yüksek ve daha fazla kendilerine zarar vermeye müsait olan yaş grubudurlar. Bunlara ek olarak yaşadıkları evde silah bulunması, aile içi iletişimin bozuk olması, okul hayatlarındaki başarısızlık, okula devam etmeme davranışı, sosyal olarak dışlanma, sosyal çevre yoksunluğu, akran zorbalığı, yaşa bağlı olarak stres ve bu stresle baş edemiyor olmak gibi faktörler de, ergenlerin özkıyım gerçekleştirmelerine neden olan risk faktörleridir.

NELER YAPILABİLİR?

Neler yapılacağını görmek için ilk önce koruyucu faktörleri bilmeliyiz. Koruyucu faktörler, bu dönemdeki bireylerin oldukça sakin bir ergenlik geçirmelerine destek olmak, stresle baş edebilme, problem çözme gibi becerileri kazanmalarını sağlamak, onlara anlayış göstermek, çok fazla sıkı bir disiplin içerisine almamak, etkili iletişim içinde olmak, onlara sağlıklı bir sosyal çevre ve ev içi yaşantı sunmaktır.

Özkıyım girişiminde bulunan ergenlerin özellikle risk grubuna alınması; özel olarak ilgilenilmesi çok büyük önem taşımaktadır. Çünkü bir kere bu girişimde bulunan bireyin dikkate alınmaması durumunda; özkıyımı gerçekleştirene kadar tekrar tekrar deneyeceği bilinmelidir. Bu gibi durumlar yaşandığında ya da risk faktörlerinden birine bile maruz kalan ergenler olduğunda; onlara psikolojik destek sunulmalı; ebeveynleri bilgilendirilmeli ve işbirliğine girilmelidir. Bunların yapılması için en öncelikli faktör ise onları iyi gözlemlemelidir. Her biriyle sağlıklı iletişim kurulmalı, önemli, kıymetli ve biricik oldukları hissettirilmelidir. Unutulmamalıdır ki, ergenlik döneminde gerçekleşmiş olan özkıyım girişimi; çoğu zaman onların ölmek istemelerinden ziyade kendilerini ifade etme, dışa vurma şekli, yardım arama girişimi ve ilgilenilme istekleridir.