Feminist Psikoloji Nedir ve Nelere Değinir?

Psikoloji her ne kadar genç bir bilim dalı olsa da en az yüz yıllık geçmişiyle beraber pek çok eleştirel perspektife maruz kalmış ve bu eleştirilerle beraber büyüyüp gelişmiştir. İşte bu eleştirel perspektiflerden biriyle beraber de feminist psikoloji doğmuştur. Bu yazıda da hem psikolojinin cinsiyeti nasıl etkilediğini hem de cinsiyetin psikolojiyi nasıl etkilediğini araştıran feminist psikolojiden bahsedeceğiz.

Süreç ikinci dalga feministlerinin psikolojinin Freud başta olmak üzere Freud’dan itibaren psikologların erkek egemenliğinin içselleştirecek şekilde çalışmalar ortaya koyduklarını söylemesiyle başlamıştır.

Feminist psikolojinin temelinde kadınların her alandaki durumunu daha iyiye dönüştürmek/ kadına bakış açısını değiştirmek vardır. Çünkü kadınlar psikoloji ile kadın arasındaki ilişkiyi inceledikçe psikolojik kuramlarının çoğunun erkek normları üzerinden temellendiğini fark etmişlerdir. İlginç olan ise bu kuramlara kadınların farklılıkları değinildiğinde bunların bulgularda sapma olarak değerlendirilmesidir. Tüm bu kadınlar aleyhine olan yanlılığı fark etmek, erkek merkezli bu bilgilerin yeniden gözden geçirilmeye ihtiyaç duyulduğunu göstermiştir.

Feminist Psikoloji

Tüm bu farkındalıklar ile özellikle son 40 yılda önemli değişiklikler yapılmış, önemli araştırmalara imza atılmıştır. İlk araştırmalarda kuramcılık kaygısından ziyade kadın çalışmalarına yönelik tanımlar yapılmaya özen gösterilmiş bu sürecin temeli atılmak istenmiştir. Bu tanımlarla kadına yapılan ayrımcılıklar üzerinde durulmuş, tanımlanmış bir kısmında çözümler sunulmuştur: kadınların iş başvurularında uğradıkları ayrımcılık, aynı statüdeki kadın ve erkeğin bulunduğu ortamlarda kadının aşağı seviyede görülmesi, klinik psikologların dahi vaka çalışmalarında bu cinsiyet normlarını kabul görerek bireylere bu şekilde yaklaşması sonucu yanlı teşhis ve tedavi konması vb…

Feminist psikologlar ilerleyen araştırmalarında toplumsal cinsiyet kavramının üzerinde durmaya başlamışlardır. Asıl sorunun kadınlar ve erkeklerde değil kadınlık ve erkeklik tanımlarını nasıl yaptığımızda olduğunu dile getirmişlerdir.(Toplumsal kurgu yaklaşımına göre toplumsal cinsiyetin somut dünyada bir karşılığı yoktur ve sorulması gereken sorulardan biri bu tanımlarla neden bu kadar ilgilenildiğidir.)

Feminist psikologların bir çoğu yenilikçi bir bakış açısıyla erkek egemen normların dışında kalan kadın deneyimlerinin de çalışmasına başlamışlardır: menopoz, hamilelik, şiddet, taciz, tecavüz, kadınlarda sık görülen yeme bozuklukları, kadınlar arası iletişim ve konuşulamayan cinsellikleri vb.

Feminist Psikolojide Temel İlkeler

1. Toplumsal cinsiyet cinsiyetten ötedir. Bunun öncesinde psikoloji alanında toplumsal cinsiyet ve cinsiyet kavramları birbirlerinin yerine kullanılacak şekilde eş anlamlı görülürken toplumsal cinsiyet ve cinsiyet kavramları arasındaki farklara netlik getirilmiştir. Cinsiyet karmaşık bir süreçtir ve bu ikisini birbirinden ayıramamak kişisel yaşantılarda olduğu gibi toplu alanlarda da yanlış anlaşılmalara yol açabilir. Cinsiyetin iki kategori ile sınırlandırılması hala önemli bir problemdir.*

• Kadınlar arası farklılıklar. Toplumun önemli problemlerinden biri cinsiyetler için genellemeler yapmaktan gelir. Feminist psikologlar da kendi içlerinde kadınlar için genellemeler yapmaktan kaçınmaya çalışmışlar, her kadının yaşı, cinsel yönelimi, sosyoekonomik statüsü vb. farklı olduğunun ön kabulünü yapmışlardır.

• Güç ve Güçsüzlük için stabil tanımlar koyma gereksinimi. Dil kullanımının önemine dikkat çeken feminist psikologlar kadın ve kız kelimelerinin kullanımı gibi güç gösterimleri için belli tanımlar konması gerektiğini dile getirmişlerdir.

• Toplumsal değişim, bireysel değişimi sınırı. Değişimin bireysel ve toplumsal olarak gelişmesi ile ilgili feminist psikologlar bireysel değişimin önemini vurgularken bunu topluma yaymanın öneminden bahsetmişlerdir. Örneğin bir kadın olarak kendi sınırlarımızı çizerken bu sınırları toplumsal bir dönüşüm olarak yayabilmek pek çok değişimin önünü açabilir.

(Boratav, 2001)

Kaynakça

Boratav, H. B. (2001). Feminist Psikoloji: Nedir, Nasıl Gelişti, Psikolojiye Getirdiği Yeni Açılımlar. Türk Psikoloji Yazıları.