Sokratik Sorgulama Nedir
Sokratik sorgulama bir diğer adıyla yönlendirilmiş keşif, adını antik dönem Yunan filozofu Sokrates’ten almaktadır. Sokrates’in “Sokratik Diyalog” adıyla tanınan, bilgiyi sorular sorarak öğretme yönteminden yola çıkılarak oluşturulmuştur. Bilişsel davranışçı terapinin kurucuları olan Aaron Beck ve Albert Ellis tarafından kullanılmıştır ve bilişsel davranışçı terapinin temel taşlarından birisi olarak görülmektedir. Sokratik sorgulama, bireylere yeni bilgiler öğretmeyi amaçlamamaktadır. Yöneltilen sorular sayesinde bilinen hatırlatılmakta ve tekrar bulunmaktadır.
Amaç
Sokratik sorgulamanın temel amacı bireylere aslında sahip oldukları ancak o an içindeki ruhsal durumlarından ötürü farkında olmadıkları bir bilgiyi ortaya çıkarmaktır. Daha sonrasında ise sahip olduğu o bilgiyi kullanarak bir neticeye ulaşması esas amaçtır. Soyut düşünceler önce somutlaştırılırlar; daha sonra da tekrardan soyuta çevrilirler. Örneğin; “her konuda başarısız biriyim” diyerek gelen danışanın soyut düşüncesini ele alalım. Soyut olarak gelen bu düşünce danışana sorulan sorularla “üşengeç olduğum için her konuda başarısızım” şekline dönüşür. Sonrasında ise danışanın yapabildiği konulara odaklanılır. Yapabildiklerine odaklanıldıktan sonra danışanın en başta geldiği temel sorun olan “her konuda başarısızım” hipotezi; “bazı konularda başarılıyım” şekline dönüşür ve soyutlaşır.
Sorunun Aşamaları
Sokratik sorgulamanın aşamalarını kısaca özetlemek gerekirse şu şekildedir; kişi sorunu tanımlar, inceler, değerlendirir ve alternatifler bulur. Daha sonra açığa çıkan yeni bilgiler ışığında yeniden tanımlama yapar ve eski çarpık inançları sorgular. Kişi, bu yeni bilgiler ışığında bir sonuca ulaşır ve son olarak da uygulama evresine geçer.
Sokratik Sorgulama Sürecinde Sorular
Bilgi edinmeye yönelik sorular: Sorunu tanımla amacıyla danışana yöneltilen sorulardır: “Ne, nerede, ne zaman, kiminle?”
Çeviri soruları: Sorunun anlamını aramaya yönelik sorulardır. Danışanın otomatik düşüncelerini ortaya çıkarmak öncelikli amaçtır: “Bundan ne sonuç çıkardınız? Bundan ne anlıyorsunuz? Bu ne anlama geliyor?”
Yorum soruları: Olaylar arasındaki bağlar açığa çıkarmak amaçtır: “Bu düşünceler ne zamanlar daha fazlalaşıyor? İşte hissettiğin evdekine benziyor mu?”
Geçmişteki benzer durumlara ilişkin uygulama soruları: Danışanın geçmiş yaşantısında fark etmediği, unuttuğu bilgileri ortaya çıkarmak amacıyla sorulan sorulardır: “Daha önce böyle bir durum yaşadınız mı? Geçmişte neyin yardımı olmuştu?”
Analiz soruları: Mantıklı düşünme, tümevarımsal akıl yürütme ile birlikte sorunun tüm boyutlarını incelemeyi ve değiştirmeyi amaçlayan sorulardır: “Gözden kaçırdığınız herhangi bir kanıt var mı? Sizce bu soruna ne neden oluyor? Sorunun azaldığı durumlar var mı?”
Değerlendirme soruları: Danışanın sorun ile alakalı ilk düşünceleri yeniden değerlendirilir, tekrar ifade edilir: “Olan biteni daha iyi nasıl açıklayabiliriz? Yakın bir arkadaşınız olsa bu durumda ona ne derdiniz? Bu konuyu başka biçimde düşünmek mümkün mü?”
Kaynakça:
TÜRKÇAPAR M. H,SARGIN A. E (2012). Bir Teknik Sokratik Sorgulama-Yönlendirilmiş Keşif. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 1(1), 15 – 20.
Bu yazı, İnsanca Akademi Editör Ekibi’nden Dilan Deniz Emeksiz tarafından düzenlenmiştir.