Bağımlılık Nedir?

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bağımlılık, sebep olduğu zarara rağmen bir madde ya da eylemin tekrar edilmesi; ve bu tekrar edilme durumundan zevk alınmasıdır. Haz ve doyum duygularının kişiler tarafından baskın olmasından dolayı; kişi içinde bulunduğu zararın farkında olmaz ve sadece bağımlılığının olumlu duygularına kendini kaptırır.

Bağımlılık Türleri Nelerdir?

Sigara, uyuşturucu, pornografi, oyun/sosyal medya, alışveriş, cinsel ilişki ve romantik ilişki bağımlılıkları olarak; altı temel bağımlılık türü vardır. Kısaca bu bağımlılıklardan bahsedecek olursak; sigara bağımlılığında kişiler genellikle bağımlı olduklarının bilincindedirler fakat bağımlılıklarının yerine koyacak bir şey bulamamaktadırlar. Uyuşturucu bağımlılığı ise hem kullanan kişiye; hem de kişinin çevresine çok büyük zararlar veren bir bağımlılık türüdür. Bu bağımlılık çok bilinen bir psikolojik rahatsızlık olan şizofreniye yol açabilmektedir. Çünkü uyuşturucu maddeler kişinin beyninde büyük hasarlara yol açar.

Pornografi bağımlılığı ise izlemeyi bırakamamaktan doğar.  Erken boşalma, cinsel isteksizlik ve erektil disfonksiyon gibi cinsel sorunlara da yol açar. Çünkü pornografik içerikler genelde gerçeği yansıtmayan materyallerdir.  Ve kişi çok fazla maruz kaldığında haz duygusu azalır. Oyun ve sosyal medya bağımlılığının en büyük sonucu ise kişileri asosyal bir hale getirmesidir. Çünkü bu bağımlılıklar narsizmi tetiklediği için kişiliğin değişmesine neden olurlar. Alışveriş bağımlıları ise kişilerin problemleriyle başa çıkmakta çok zorlandıklarında kendilerini iyi hissetmek için başvurdukları bir bağımlılıktır. Bu bağımlılığın zararları ise kişinin iyi hissetmek için bir eyleme ihtiyaç duymasıyla birlikte maddi olarak da kendini zora sokmasıdır.

Cinsel ilişki bağımlılığına baktığımızda; kişilerin duygusal boşlukta olması; değer görme ve samimi hissetme duygularının zarar görmesi; veya cinsel ilişkiye zorlanmaları gibi pek çok sebebi vardır. Ancak bu bağımlılık zihinsel bir bozukluk değil, davranışsal bozukluktur. Son olarak romantik ilişki bağımlılığının altında ise travmalar ve kişilerin arzuları yatar. Kişiler sevilmek, samimi olmak, hayat paylaşmak gibi duygusal nedenlerden değil de, kendilerini sadece yalnız kalmamak, bir ilişkide olmak için romantik ilişkide bulurlar. Bireysellikleri zarar görmüş, kendilerini ilişki dışında tanımlayamamaktadırlar. Çözüme ulaştırılmadığında bu bağımlılık, kişilerin ilişkilerine zarar verir.

Bağımlılık Nedenleri

Kişiler pek çok sebepten dolayı bağımlılıklara sahip olabilirler. Örneğin; toplumsal uyum, zor yaşam koşulları, farklı deneyimler yaşama isteği, mevcut sorumluluklardan kaçma isteği, mecburiyet ve performans kaygısı bağımlılıklara yol açan temel sebeplerdir. Dolayısıyla bu sebepleri özel olarak incelemek, bağımlılığı anlamak için faydalı olacaktır.

Toplumsal uyum çerçevesinde baktığımızda; içinde bulunulan kitlenin bir parçası olmak ve uyum sağlamak arzusu, karşı cinsten birini etkileme isteği, aykırı görünmekten korkmak ve bağımlı olunan madde ya da davranışın, kişinin içinde bulunduğu çevrede normal görülmesi olarak açıklayabiliriz.

Zor yaşam koşulları çerçevesinde baktığımızda; kişinin yaşadığı hayatın içerisinde ayakta kalmaya çalışıyor olması, bu çabası içinde eğlenecek, kendini rahatlatacak, mutlu olacak bir şey arıyor olması ve hayatı, yaşadıklarını unutmaya ya da onlardan kaçmaya çalışıyor olması olarak bahsedebiliriz.

Farklı deneyim arzusuna bakacak olursak; hayatının sıradan olduğunu düşünmek ve bu durumdan sıkılmak, medyada görülen bağımlılık örnekleri, sıradan olmak veya sıradan yaşamak korkusu, bundan kaynaklı olarak farklılık aramak amacıyla bağımlılık sahibi olmak şeklinde açıklayabiliriz.

Sorumluluktan kaçış nedenine baktığımızda; kişinin yaşamında yaşadığı öfke, kaygı gibi olumsuz duygulardan sıyrılmaya çalışması, mevcut problemleri ile yüzleşmekten çekinmesi, bir anlığına her şeyi unutup rahatlamak istemesi bu nedenin açıklamasıdır.

Zorunluluk kısmına bakacak olursak; başta madde bağımlılığı olmak üzere bir çok bağımlılığın nedeni, fuhuş ve insan ticareti gibi olaylar da olabilmektedir. Bununla birlikte bu kapsamda baktığımızda kişinin rızası dışında zorla kullanmak durumunda kalması da bağımlılığa yol açabilmektedir. Bu gibi olayların altında yatan düşünce ise bir an önce yaşadığı şeylerin bitmesini ummak, yaşadıklarını hissetmemek ya da yaptığı şeyi o bağımlılığı aracılığıyla ciddiye almamaktır.

Son olarak cinsel bağımlılıkları ilgilendiren neden olan performans kaygısını açıklayacak olursak; erkeklerde daha sık görülen bu neden çeşitli pornografik içerikli dergilerin okunması, videoların izlenmesiyle ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla kişiler gördükleri bu içeriklere bakarak kendi performanslarından kaygı duyarlar ve bu kaygıyı azaltmak için bir bağımlılık geliştirebilirler.

Bağımlılıktan Sıyrılmak Mümkün!

Bağımlılık konusuna baktığımızda kişilerin öncelikle farkındalık aşamasına gelmeleri çok büyük önem taşımaktadır. Bu farkındalık noktasına gelindiğinde bağımlılıktan kurtulmayı seçmeleri de yine çok önemlidir. Bununla birlikte çevresindeki kişilerin ya da onlara sahip oldukları bağımlılıktan kurtulmalarına destek verecek uzmanların da dikkat etmeleri gereken şeyler vardır. Öncelikle onları anlamak, yanlarında olmak ve desteğimizi göstermekle başlamalıyız. Daha sonra; suçlayıcı davranmamak, yadırgamamak, anlattıkları şeylere burun kıvırmamak ve böylece onların güvenini kazanmak çok önemlidir. Güven duyduklarında kendilerini açmaları çok daha kolay olacaktır. Bu kendini açma sürecinde ise sakin kalmak, tarafsızlığımızı korumak, iyi bir dinleyici olmak ve beden dilimize dikkat etmemiz gerekmektedir. Uygulanacak olan tedavi yöntemi ise kişilerin bağımlılıklarının ne olduğuna, hangi aşamada olduğuna göre değişmektedir. Çünkü bağımlılık türleri belli başlı olsa da, tedavi sürecinde kişilerin biricikliği de göz önünde tutulmalı ve ona göre ilerlenmelidir.

KAYNAKÇA

DOĞAN, Y. B. (2001). Madde kullanımı ve bağımlılığı. Sosyal Politika Çalışmaları      Dergisi, 4(4).

Kızılok, G. E. (2021). Cinsel Bağımlılık: Tanımı, Etiyolojisi ve Tedavisi. Psikiyatride    Güncel Yaklaşımlar, 13(3), 394-411.

NAZLIGÜL, M. D., & YILMAZ, A. E. (2019). Oyun bağımlılığı ve egzersiz       bağımlılığına davranışsal bağımlılık çerçevesinden bakış. Bağımlılık Dergisi, 20(2), 97-108

Tufan, P. D. S. Bağımlılığın Tanımı, Esrar Bağımlılığı, Belirtileri ve Görüşmede            Temel Ilkeler. OKUL PSiKOLOJiK, 51.