Çocukluk Amnezisi Nedir?

Çocukluk çağı amnezisi, bireyin yaşamının ilk yıllarında sahip olduğu anıları unutması; ya da yetişkinlikte elde ettiği anılar kadar net hatırlayamaması anlamına gelen bir kavramdır. Yetişkin yaşamımızdaki anılarımızın daha kalıcı olduğu fakat neden çocukluk anılarımızı hatırlamakta zorlandığımızı hiç düşünmüş müydünüz? Bu şaşırtıcı durumun sebebi aslında bilişsel becerilere ve hafızaya dayanıyor.

Çocukların bilişsel becerilerinin ve kendilik algılarının yetersiz oluşu,  hipokampusun olgunlaşma sürecini tam anlamıyla tamamlayamamış oluşu veya yetişkinlere oranla bakıldığında çocukların zaman, mekan, kişiler gibi bileşenleri bütünlüğe kavuşturamıyor oluşu ve bu unutma durumunun gerçekleşmesine bastırma mekanizmasının sebep oluşu bu konuyla ilgili ortaya atılan açıklamalardır.

Çocukluk Anılarımızın Ne Kadarını Hatırlıyoruz?

Hiç bir uzmandan psikolojik destek aldığınız oldu mu? Eğer cevabınız evet ise belki de ‘‘haydi çocukluğunuza inelim’’ cümlesini; veya ‘‘hatırladığınız ilk çocukluk anınınızı anlatırmısınız?’’ gibi soruları duymuş olabilirsiniz. Özellikle psikodinamik yaklaşımlara baktığımızda, terapi süreci içerisinde danışana bu tarz sorular yöneltilmesi sık karşılaşılan bir durumdur. Bu durum kapsamında yapılan çalışmalar incelendiğinde; yetişkin bireylerin hatırladıkları ilk anıların 2 ile 8 yaş arasındaki anıları olduğu görülmüştür. Yine yapılan çalışmalar doğrultusunda elde edilen bir diğer sonuç;  hatırlama oranlarının büyük bir kısmında kadınların olduğudur. Yani kadınların erkeklere göre daha küçük yaştaki anılarını anımsayabildikleri ortaya çıkmıştır.

Peki Bu Hatırlamaların İstisnaları Nelerdir?

Her bireyin her konuda biricik olduğunu hatırlatmadan geçmemek burada en doğru başlangıç olacaktır. Bu hatırlama durumu cinsiyetten cinsiyete, yaştan yaşa ya da durumdan duruma elbette değişiklik göstermektedir. Hatırladığımız ilk anının içeriği, ne hissettirdiği gibi faktörler doğrultusunda; anıyı yaşadığımız yaşın, ortalamaların altında kalabilmesi de mümkündür. Örneğin 1 yaşımızda geçirdiğimiz ciddi bir trafik kazası anısı; elbette ki yetişkinlik zamanımızda hatırlayabildiğimiz bir anı halini alabilirken, ilk oyuncağımızı ne zaman aldığımız veya bu oyuncağın ne olduğu hatırlamadığımız anılar kategorisine girebilmektedir.

Yine bunun yanı sıra anının duygusal yoğunluğu da hatırlanma durumuna etki eden bir faktördür. Duygusal olarak bir duruma, olaya, kişiye veya bir objeye verdiğimiz tepkinin yoğunluğu;  yetişkinlik döneminde hatırlanma olasılığını artırmaktadır. Bu duygusal yoğunluklar olumlu yönde olabileceği gibi olumsuz da olabilmektedir. Yaşanan anıyı hatırlatıcı etkenlerin, anı sahibi kişinin etrafında olup olmaması; o etken ile ne kadar bağlantıda olup olmadığı da duygusal yoğunluk faktörü kadar anıların hatırlanmasında anahtar rol oynamaktadır.

Hatırlamıyorsam Sorun Yok Mu?

Bir anının hatırlanıp hatırlanmamasından çok o anının kişinin yaşantısındaki izlerinin ne olduğu; etkilerinin ne yönde ortaya çıktığı da son derece önem taşımaktadır. ‘‘Hatırlamıyorsam o andan, o anıdan kurtulmuşumdur.’’ diye bir durum pek söz konusu değildir. Bununla birlikte, hatırladığımız anıların da hayatımıza bir etkisi olmuyor olabilir. Örneğin olumsuz anılar hatırlanmasa da kişilerin hayatlarında belli başlı psikolojik, fizyolojik veya sosyolojik olarak sıkıntılar yaşatabilir. Yine hatırlanan olumlu ilk anıların ise koruyucu etkisi olabileceği gibi hiçbir etkisi de olmayabiliyor.

Aile Kültürünün Çocukluk Amnezisi Üzerindeki Etkisi

Çocukluk amnezisine etkisi olan cinsiyet, anının niteliği, içeriği ve duygusal faktörlerinden bahsettik. Bir de bunlara ek olarak kültür faktörünün de etkisi bulunmaktadır. Çocukluk döneminde başta genelde anne olan bakım veren olmak üzere aile içi iletişimin ve paylaşımın nasıl olduğu çoğu şeyde olduğu gibi, ilk anılarımızı hatırlamamız üzerinde de etkisini göstermektedir. Çocukla nasıl ilgilenildiği, çocuğun gelişimine ne tür katkılar sağlandığı, temel ihtiyaçlarının nasıl karşılandığı, çocuğa nasıl bakım verildiği, çocukla nasıl diyalogların kurulduğu gibi faktörler aile kültürünün çocuğa yansımasıdır. Çocukluk amnezisi kapsamında annenin çocuk ile anılarına, yaşantılarına dair sohbetler yapıyor olması, ona hatırlatmalarda bulunması, konuşmaya teşvik etmesi çocuğun hatırlamasında son derece büyük rol oynamaktadır. Bu yüzden kültür bu kapsamda çocukluk amnezisi üzerinde önem taşır.

Bu bilgiler ışığında hepinizi hatırladığınız ilk anınızın ne olduğunu ve bu anıyı neden hatırlıyor olabileceğinizi düşünmeye davet ediyorum. Bakalım düşündüğünüzde hafızanızda hangi anılar canlanacak ve bu anılarınızın hayatınızı ne yönde etkilediğini ya da etkilemediğini düşüneceksiniz.

KAYNAKÇA

Çavuşoğlu, M. (2014).Otobiyografik bellek ve kültürleşme arasındaki ilişki: çocukluk     döneminde göç eden yetişkinlerin benlik yapıları ve çocukluk anıları,      (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.

Çeven, Z.İ. (2011).Kültürel faktörlerin çocukluk amnezisi üzerindeki etkisi.          (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.

Yıldırım, E., Büyükişcan, E.S., Çolak, M., Akpınar, S.veAltan, B. (2018). Çocukluk       çağı amnezisi: hatırlanan ilk çocukluk anısı yaşı ile ilişkili faktörler. Psikoloji       Çalışmaları-Studies in Psychology, 38(2),155-160. doi: 10.26650/SP2018-         0001